Yapay zekâ veya yaygın kullanılan
tabiriyle AI (Artifical Intelligence), son yıllarda adından sıklıkla söz ettiren
ve hayatımızın neredeyse her alanında etkisi bulunan bir teknolojiye
dönüşmektedir. Özellikle 2020’li yıllar için “AI’ın Altın Çağı” demek abartı
bir söyleyiş olmayacaktır. Günümüzde yapay zeka araba sürebilen, insanlarla iletişim
kurarak sohbet eden, makale ve şiir yazabilen bir araç olarak karşımıza
çıkmakta. Tanım olarak bakıldığında yapay zeka, basitleştirilmiş bir şekilde “Belirli
görevleri verimli bir şekilde yerine getiren bir makine veya program” olarak
tanımlanabilir. 2024 yılına geldiğimizde ise, yapay zekâ kavramının bu şekilde
tanımlanmasının yapay zekanın sahip olduğu potansiyel ve etkiyi kısıtlamakta olduğunu
düşünüyorum; daha doğru bir tanım ise yapay zekanın, "Çevresini sürekli
olarak analiz edip hedeflerine ulaşmak için gerekli adımları atan ve akıllı
davranış sergileyen belirli bir program” olduğudur.
Günümüzde, bir zamanlar
bilgisayarların insan yeteneklerini taklit etmesinin imkânsız olduğu düşünülen
birçok alanda yapay zekanın insan yapımına yakın ve hatta daha gelişmiş işler
ortaya koyduğunu görüyoruz. 2022 yılında piyasaya çıkan ve iki ay içinde 100
milyon kullanıcıya ulaşan bir dil modeli (Language Model) olan ChatGPT, generatif
yapay zekâ alanının en ünlü örneklerinden birine dönüşmüş durumda. Akademik
makale yazabilen, problem çözebilen, şiir yazan ve senaryo kurgulayan bir robot
var karşımızda. On yıl önce, yapay zekanın fiziksel ve ağır insan işlerini
yaparak iş kaybına neden olacağı endişesi yaygın iken bugün yapay zekanın
gelişimiyle birlikte, insan zekasına meydan okuyan bir rakibin doğrudan
insanlar tarafından yaratıldığına tanık oluyoruz.
Yapay zekanın pratik uygulama
alanlarına genel bir bakışta, mühendislik, bilim, eğitim, tıp ve ekonomi gibi
çeşitli disiplinlerde geniş çapta tartışılan ve gelecekte yaygın olarak
kullanılma potansiyeline sahip yüksek bir teknoloji olduğunu gözlemliyoruz.
Özellikle iş dünyasında, geniş veri tabanlarına erişim sağlayan yapay zekâ
tabanlı sistemlerin yönetim, muhasebe, finans, insan kaynakları, pazarlama ve
satış gibi alanlarda kullanımı hızla artmaktadır. Yapay zekanın ve bu
teknolojiyle donatılmış programların sürekli öğrenme yeteneği, inovasyon, süreç
optimizasyonu ve kaynak yönetimi gibi alanlarda belirgin bir avantaj
sağlamaktadır.
İşletme danışmanlığı (Business consulting),
yapay zekanın etki alanına girmekte olan bir diğer sektör olarak karşımıza
çıkmaktadır. Son dönemlerde ortaya çıkan ChatGPT gibi generatif yapay zekâ
modellerinin, finansal ve yönetimsel alanlarda danışmanlık hizmeti sunan,
analiz yapabilen, neden-sonuç ilişkileri kurarak geleceğe dair projeksiyonlar
yapabilen danışmanların işini nasıl etkileyebileceği merak konusu haline
gelmiştir. Bunun yanında büyük verileri saklama, seçme ve analiz etme gibi
karmaşık işlemleri insanlara kıyasla çok daha hızlı ve doğru sonuçlarla yapabilen
yapay zekâ araçları, müşterilerine veriler yolu ile hizmet sunan danışmanlık
şirketleri için karı arttıran ve zamandan tasarruf sağlayan bir teknoloji
olarak da öne çıkmaktadır.
Sonuç olarak danışmanlar, önemli
bir zamanı veri ve bilgi analiziyle geçirirlerken artık bu faaliyet yapay
zekaya dayalı bir sistem tarafından kolaylıkla yapılabilir. En büyük üç
danışmanlık şirketlerinden biri olan McKinsey'e göre, generatif yapay zekanın
iş dünyasındaki kullanımlarının dörtte üçü dört alanın içine düşecek: Müşteri
operasyonları, pazarlama ve satış, yazılım mühendisliği ve Ar-Ge. Yapay zekaya
verilecek doğru bir komut ile sayfalarca metni ve taslağı sihirli bir şekilde
ortaya çıkartabilir veya haftalarca sürebilecek bir işi saatler içinde
bitirebilirsiniz. Sektör içindeki en yaygın endişelerden biri, bazı mesleklerin
ve işlerin otomatik analitik sistemlerin uygulanması nedeniyle ortadan
kalkacağıdır. Vergi denetimi gibi nerdeyse tamamen finansal verilere dayanan
danışmanlık hizmetlerinde bu durumun daha baskın bir şekilde hissedildiğini
söylemek mümkün. Karmaşık vergi kanunlarını anlama veya yasal bir belgeyi
özetleme yapay zekâ araçlarını kullanarak çok kolay bir iş haline gelmektedir.
Diğer bir işaret edilen durum ise
generatif yapay zekanın problem çözme ve analiz yapma gibi faaliyetlerde insan
zekâsının sınırlarının ötesinde performans gösterdiği. 2023 yılında Polonya’da
yapılan bir çalışma1 bu sorunun cevabını bulmak için stratejik bir
iş problemini ilk olarak sadece bir uzman danışman tarafından yürütülen;
ikincisi mümkün olduğunca az insan etkileşimi ile sadece ChatGPT tarafından gerçekleştirilen
ve üçüncüsü, bir insanın ChatGPT ile etkileşimde bulunarak ve kritik sorular
sormasıyla gerçekleştirilen hibrit model ile çözmeye çalışıyor. Sonuçlara
bakıldığında problemi çözmek için yalnızca ChatGPT’nin kullanıldığı senaryoda uzman
danışmana kıyasla daha fazla çözüm önerisi sunsa da ChatGPT, bir insanın aktif
yönlendirmesi olmadan doğru soruları sormakta ve verileri almakta zorluk
yaşıyor. Bu durum da yaptığı analizin yetersiz ve doğru sonucu vermesine engel oluyor.
Ancak ikinci sonuç, yapay zekanın karar
verme süreci oluşturma konusunda son derece yardımcı olduğunu ortaya koyuyor. ChatGPT
ile uzman danışmanın hibrit çalıştıkları senaryoda uzmanın belli konulardaki
sınırlı bilgi probleminin, yapay zekâ ile iş birliği yaparken ortadan kalktığını
ve bu da verilen stratejik problemi çözme sürecinde hızı daha da arttırdığını
ortaya koymuştur. Uzman, ChatGPT’ye çeşitli sorular sorduktan sonra robot her
gösterge veya strateji için nitel ve nicel birden fazla yorum sağlayabilmiştir.
Özetle, yapılan çalışma her ne kadar kısıtlı olsa da danışmanlık alanında yapay
zekâ ile insanların arasındaki ilişkinin (ya da rekabetin) günümüzde ve
gelecekte dönüşebileceği duruma ışık tutma açısından önem taşımakta ve benzer
çalışmaların yapılması için örnek teşkil etmektedir.
Yapay zekanın danışmanlık sektörüne
entegrasyonunda dikkat çeken bir diğer husus ise yapay zekânın yarattığı riskler
ve etik problemlerdir. İş kaybı, verilerin gizliliğinin sağlanamaması, ortaya
çıkarılan/çıkarılacak işin otomasyon sonucu yaratıcılık ve verimden uzak oluşu ve
insan etkileşiminin azalması gibi ortaya çıkabilecek problemler danışmanlık
sektöründe yapay zekâ kullanımının yaratabileceği etik problemlere ve risklere
örnek teşkil etmektedir. Romanya’da yapılan bir çalışmada danışmanlık
sektöründe çeşitli konumlarda yer alan 98 çalışana yapay zekanın bu sektöre
adaptasyonunun olası risk ve etik problemlerine ilişkin bir çalışma
gerçekleştirilmiştir2. Yapılan çalışmanın sonucunda danışmanların yapay
zekaya bakış açıları, bu teknolojinin adaptasyonunda risklerinin faaliyetlerine
ciddi etkisi olduğunu düşünüyorlarsa, idari görevlerini otomasyona devretme
veya bu tür teknolojilere yatırım yapma eğiliminde olmalarının önünde durduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Danışmanların bakış açısına göre, insan etkileşiminin
eksikliği, iş kaybı, yüksek uygulama maliyetleri ve yapay zekâ sistemlerinin insanlara
kıyasla çıkardığı işlerdeki yaratıcılık eksikliğinin danışmanlık sektöründe
ayrımcılığa, bireysel özerkliğin reddedilmesine, verilerin gizlilik tehdidine,
açıklanamayan sonuçlara veya sosyal ilişkilerin zedelenmesine yol açabileceğini
göstermektedir.
Yukarıda bahsedilen iki çalışma yapay
zekanın işletme danışmanlığı sektöründeki etkisine ve gelecekteki konumuna ışık
tutmak açısından faydalı bilgiler sunmaktadır. Bu teknolojinin iş hayatında
gittikçe önemli bir yer edineceği ve neredeyse tüm sektörleri etkisi altına
alacağı artık tartışılmaz bir gerçek. Yapay zekanın yarattığı fırsatlar ve
tehditler ise halen her sektörde olduğu gibi danışmanlık için de bir tartışma
konusu haline gelmiş durumda.
Yararlanılan çalışmalar:
1. Jarco, D., Sulkowski L.
(2023). Is Chatgpt Better At Business Consulting Than An Experienced Human
Analyst? An Experimental Comparison Of Solutions To A Strategic Business
Problem. Forum Scientiae Oeconomia, 11(2), 87-109. DOI:
10.23762/FSO_VOL11_NO2_4
2. Gînguta, A., Stefea, P., Noja,
G.G., Munteanu, V.P. (2023). Ethical Impacts, Risks and Challenges of
Artificial Intelligence Technologies in Business Consulting: A New Modelling
Approach Based on Structural Equations. Electronics, 12(1462).
https://doi.org/10.3390/ electronics12061462
